ارتودنسی فانکشنال یکی از شاخه های درمان ارتودنسی دندان است که برای اصلاح رشد فک ها و بهبود عملکرد عضلات دهان و صورت در دوران رشد انجام می شود. این نوع درمان بیشتر برای سنین پایین و در زمان رشد فعال کودک قابل انجام است؛ چرا که در این مرحله می توان به صورت موثر بر الگوهای رشدی تاثیر گذاشت و ناهنجاری های فکی را کنترل یا اصلاح کرد.
هدف اصلی ارتودنسی فانکشنال، اصلاح ناهنجاری های اسکلتی (مثل جلو یا عقب بودن فک ها)، بهبود روابط بین فک بالا و پایین و در برخی موارد جلوگیری از نیاز به درمان های پیچیده تر مثل جراحی فک در بزرگسالی است. این روش نه تنها بر زیبایی چهره تاثیر گذار است، بلکه باعث بهبود عملکرد جویدن، نفس کشیدن و صحبت کردن هم می شود.
تفاوت ارتودنسی فانکشنال با ارتودنسی های دیگر
تفاوت اصلی ارتودنسی فانکشنال با سایر روش های ارتودنسی، به هدف درمان و زمان مداخله آن مربوط می شود. ارتودنسی های معمولی مثل ارتودنسی ثابت یا ارتودنسی متحرک، برای ردیف کردن دندان ها و اصلاح بی نظمی های آن کاربرد دارند. در حالی که ارتودنسی فانکشنال، با کمک دستگاه هایی که بر اصلاح رشد فک و دندان ها تاثیرگذار هستند، در جهت اصلاح ناهنجاری های اسکلتی و بهبود عملکرد فک ها استفاده می شوند.
از دیگر تفاوت های مهم ارتودنسی فانکشنال با سایر روش های درمان ارتودنسی می توان به زمان مناسب شروع درمان اشاره کرد. ارتودنسی فانکشنال از انواع مناسب ترین ارتودنسی برای کودکان به شمار می رود و این نوع درمان ارتودنسی اغلب در دوران کودکی انجام می شود چرا که به کمک این نوع ارتودنسی می توان بر الگوهای رشد فک ها تاثیر گذاشت. این در حالی است که ارتودنسی های معمول را می توان در هر سنی از کودکی یا بزرگسالی انجام داد. همچنین ابزار مورد استفاده برای درمان در این ارتودنسی با سایر انواع ارتودنسی متفاوت است؛ به این معنی که در ارتودنسی ثابت بیشتر از براکت و سیم برای حرکت دادن دندان ها استفاده می شود. در حالی که در ارتودنسی فانکشنال از دستگاه هایی استفاده می شود که بیشتر روی موقعیت فک و عملکرد عضلات دهان تمرکز دارند. این تفاوت در رویکرد، ارتودنسی فانکشنال را به یک روش پیشگیرانه و در عین حال اصلاحی در دوران رشد تبدیل می کند.
انواع دستگاه های ارتودنسی فانکشنال
برای انجام درمان ارتودنسی فانکشنال، از دستگاه هایی خاص استفاده می شود تا موقعیت فک را اصلاح کرده و عملکرد عضلات دهان را بهبود دهند. این دستگاه ها به دو دسته اصلی ثابت و متحرک تقسیم می شوند که هر کدام ویژگی ها، کاربردها و مزایای خاص خود را دارند. در ادامه هر یک از این روش ها را به طور کامل بررسی می کنیم.
ارتودنسی فانکشنال ثابت (Fixed Functional Appliances): این نوع دستگاه ها به صورت دائم و (موقت، اما امکان برداشتن آن توسط بیمار وجود ندارد) در دهان نصب می شوند و نیازی به همکاری فعال بیمار برای گذاشتن یا برداشتن آن وجود ندارد. دستگاه های فانکشنال ثابت به دندان ها متصل می شوند و به طور مداوم نیروی اصلاحی لازم را اعمال می کنند. مزیت اصلی ارتودنسی فانکشنال ثابت در این است که به همکاری بیمار وابسته نیست و در نتیجه تاثیر درمانی مداوم و قابل پیش بینی تری دارد. بنابراین این دستگاه ها برای بیمارانی که همکاری کمتر یا نیاز به درمان های شدیدتر دارند، مناسب خواهد بود. در ادامه برخی از رایج ترین دستگاه های فانکشنال ثابت که در این نوع درمان ارتودنسی مورد استفاده قرار می گیرند را معرفی می کنیم:
– Herbst Appliance: دستگاه Herbst یکی از معروف ترین دستگاه های فانکشنال ثابت است که برای درمان جلو بودن فک بالا نسبت به فک پایین استفاده می شود. این دستگاه به صورت دائمی به دندان های آسیاب متصل می شود و فک پایین را به طور مداوم به جلو هدایت می کند.
– Damon System (با سیستم براکت های ثابت): سیستم Damon یکی از دستگاه های ارتودنسی ثابت است که به طور خاص برای درمان ناهنجاری های فکی طراحی شده است. در این سیستم از براکت های خاص و سیم های ریلکسی استفاده می شود که به طور موثر موقعیت فک ها و دندان ها را اصلاح کند.
ارتودنسی فانکشنال متحرک (Removable Functional Appliances): ارتودنسی فانکشنال متحرک قابل گذاشتن و برداشتن توسط بیمار است و به طور معمول از جنس پلاستیک یا سیم ساخته می شوند. این نوع ارتودنسی طوری طراحی می شود که هنگام صحبت کردن یا غذا خوردن قابلیت برداشتن آن وجود داشته باشد. با این حال برای کسب نتیجه درمانی بهتر، نیاز به استفاده منظم روزانه از آن ها وجود دارد. به طور معمول هر روز بین 14 تا 16 ساعت باید این دستگاه را داخل دهان خود قرار دهید که این زمان بسته به نظر پزشک ممکن است کمتر یا بیشتر شود. دستگاه ارتودنسی فانکشنال متحرک بیشتر در دوره رشد فعال کاربرد دارند و تنها در صورت همکاری خوب بیمار، می توانند تاثیر قابل توجهی بر موقعیت فک ها داشته باشند. در ادامه برخی از معروف ترین دستگاه های مورد استفاده در این درمان را عنوان می کنیم:
– Twin Block: دستگاه Twin Block یکی از معروف ترین دستگاه ارتودنسی فانکشنال متحرک است که دو بخش جداگانه برای فک بالا و فک پایین دارد. این دستگاه به ویژه برای درمان جلو بودن فک بالا نسبت به فک پایین استفاده می شود.
– Bionator: این نوع دستگاه یک وسیله سبک و متحرک بوده که برای اصلاح موقعیت فک پایین طراحی شده است. این دستگاه برای درمان موارد خفیف تا متوسط ناهنجاری های فکی کاربرد داشته و باعث می شود فک پایین به طور طبیعی و در جهت درست رشد داشته باشد.
– Frankel Appliance: دستگاه Frankel یکی از پیچیده ترین و تخصصی ترین دستگاه های متحرک است که علاوه بر تاثیر روی فک ها، بر عضلات دهان و صورت نیز تاثیر می گذارد. این دستگاه ها در درمان ناهنجاری های فکی خاص مثل عقب بودن فک پایین یا جلو بودن فک بالا عملکرد موثری دارند و به بی ویژه برای کودکان و نوجوانان در حال رشد، مناسب هستند.
ارتودنسی فانکشنال ثابت بهتر است یا ارتودنسی فانکشنال متحرک؟
اینکه بگوییم کدام یک از انواع ارتودنسی فانکشنال بهتر هستند، به عواملی مختلفی بستگی دارد. از جمله این عوامل می توان به سن بیمار، نوع ناهنجاری فکی، میزان همکاری بیمار و تشخیص متخصص ارتودنسی اشاره کرد. در واقع هر یک از این دو نوع ارتودنسی فانکشنال، مزایا و محدودیت های خاص خود را دارند و انتخاب بین آن ها باید بر اساس شرایط فردی انجام شوند.
به صورت کلی ارتودنسی فانکشنال ثابت برای بیمارانی مناسب است که همکاری کمتری در طول درمان خواهند داشت یا استفاده منظم از دستگاه ارتودنسی خود را فراموش می کنند. این دستگاه ها در دهان ثابت می مانند و به همین خاطر اثر درمانی مداوم تری خواهند داشت. همچنین در برخی موارد شدیدتر ناهنجاری فکی، دستگاه ارتودنسی فانکشنال ثابت نتایج موثرتری را به همراه خواهد داشت.
از سوی دیگر، ارتودنسی فانکشنال متحرک قابل تحمل تر بوده و به بیماران این امکان را می دهد که هنگام غذا خوردن یا مسواک زدن آن را از دهان خود خارج کنند. این نوع دستگاه بیشتر در سنین پایین تر و برای ناهنجاری های خفیف تا متوسط استفاده می شود؛ اما تاثیر گذاری آن تا حد زیادی به میزان همکاری بیمار بستگی دارد. اگر بیمار دستگاه را به طور منظم استفاده نکند، نتیجه مطلوب حاصل نخواهد شد. بهترین راه برای تعیین گزینه مناسب، مشاوره با یک متخصص ارتودنسی با تجربه است که بتواند بر اساس ارزیابی دقیق، نوع دستگاه مناسب برای درمان را تجویز کند.
فرآیند درمان با ارتودنسی فانکشنال
فرآیند درمان با ارتودنسی فانکشنال دارای چند مرحله کلیدی است که با ارزیابی اولیه آغاز شده و تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه پیدا می کند. در ادامه اطلاعات کاملی درباره مراحل ارتودنسی دندان به روش فانکشنال را در اختیار شما قرار می دهیم:
– در مرحله اول، متخصص ارتودنسی با معاینه کامل فک و دندان ها، انجام عکس برداری های لازم و قالب گیری از دهان، وضعیت فکی بیمار را بررسی می کند.
– سپس با توجه به نوع ناهنجاری و سن بیمار، نوع دستگاه فانکشنال مناسب برای درمان انتخاب می شود.
– بعد از طراحی و ساخت دستگاه، مرحله نصب دستگاه و آموزش استفاده از آن انجام می شود. در صورتی که دستگاه متحرک باشد، به بیمار آموزش داده می شود که روزانه چه مدت باید از آن استفاده کند و چطور آن را تمیز و نگهداری کند. همچنین در صورت ثابت بودن دستگاه ارتودنسی فانکشنال، متخصص ارتودنسی آن را در دهان بیمار نصب کرده و تنظیمات لازم را انجام می دهد.
– در طول درمان بیمار باید به صورت منظم به متخصص ارتودنسی مراجعه کند تا روند درمان بررسی و در صورت نیاز، تنظیمات جدیدی روی دستگاه انجام شود. این مرحله ممکن است چند ماه تا چند سال طول بکشد که این موضوع به شدت ناهنجاری و میزان همکاری بیمار بستگی دارد.
– بعد از اتمام دوره درمان، یک دوره نگهداری آغاز می شود که در آن ممکن است از پلاک های نگهدارنده استفاده شود تا نتایج به دست آمده تثبیت شوند و بازگشت به حالت قبل اتفاق نیفتد. این فرآیند ترکیبی از تخصص ارتودنتیست و همکاری دقیق بیمار خواهد بود که در کنار هم باعث موفقیت نهایی درمان می شود.
مزایای ارتودنسی فانکشنال
– در این درمان نیازی به کشیدن دندان وجود ندارد.
– به دلیل تغییر حالت فک، در چهره تغییری ایجاد نمی شود.
– از بروز مشکلات در نفس کشیدن جلوگیری می کند.
– از اختلالات مفصل گیجگاهی فکی که باعث درد مزمن در فک می شوند، جلوگیری می کند.
– بعد از ارتودنسی فانکشنال، دندان ها جا به جا نخواهند شد.
معایب ارتودنسی فانکشنال
همزمان با مزایای بسیاری که ارتودنسی فانکشنال در اصلاح رشد فک و پیشگیری از جراحی های احتمالی خواهد داشت، معایبی نیز دارد که در ادامه به آن اشاره می کنیم:
– دستگاه ارتودنسی فانکشنال متحرک به همکاری منظم و دقیق از سوی بیمار نیاز دارند.
– امکان آسیب دیدن دستگاه ارتودنسی فانکشنال متحرک وجود دارد و این دستگاه ها می توانند به راحتی شکسته شده یا از فرم بیفتند. این موضوع می تواند مشکلاتی را در درمان به دنبال داشته باشد.
– در برخی از ناهنجاری ها، درمان با ارتودنسی فانکشنال زمان طولانی تری نسبت به سایر روش های ارتودنسی خواهد داشت.
– دستگاه فانکشنال باید به طور مرتب تمیز شوند تا از بروز مشکلات بهداشتی جلوگیری شود.
– برای درمان برخی از مشکلات فکی پیچیده، ارتودنسی فانکشنال باید در یک سن خاص انجام شود. در غیر این صورت ممکن است نتایج لازم را نداشته و نیاز به درمان های اضافی یا جراحی نیز وجود داشته باشد.
نکات مهم مراقبت از ارتودنسی فانکشنال
مراقبت از ارتودنسی فانکشنال (چه ثابت و چه متحرک)، برای رسیدن به نتایج مطلوب و جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از نکات اصلی این درمان، رعایت بهداشت دهان و دندان است. به این معنی که دندان ها، براکت ها و سیم های دستگاه باید به طور منظم مسواک زده شوند تا از تجمع پلاک و باکتری ها جلوگیری شود. همچنین استفاده از نخ دندان یا ابزارهای مخصوص بهداشت دهان هنگام ارتودنسی، برای تمیز کردن بین براکت ها ضروری است.
در صورت درمان با دستگاه فانکشنال متحرک، باید بعد از هر وعده غذایی آن را تمیز کرده و آن را در مکان امن بگذارید تا آسیب نبیند. همچنین هنگام استفاده از دستگاه ثابت فانکشنال، باید از خوردن غذاهای سفت، چسبنده و شیرین خودداری کنید تا به براکت ها و سیم ها آسیب وارد نشود. مراجعه منظم به متخصص ارتودنسی برای ارزیابی پیشرفت درمان و تنظیم دستگاه ها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. با رعایت این نکات می توانید درمان موثر و ایمنی از ارتودنسی فانکشنال تجربه کنید.